بهنام رضاییان مقدم | منبع: اینسایت‌کرایم
آخرین گروه شبه‌نظامی شورشی در کلمبیا حالا با گسترش قلمرواش در سراسر کلمبیا و حتی تا اعماق خاک ونزوئلا به قدرتمندترین سازمان جنایتکار در آمریکای لاتین تبدیل شده است، سازمانی که بیشتر و بیشتر درگیر تجارت مواد می‌شود. ارتش آزادی‌بخش ملی (Ejército de Liberación Nacional – ELN) برای بیشتر از پنج دهه در برابر شدیدترین حملات دولت کلمبیا و متحدان آمریکایی‌اش مقاومت کرد. و حالا با کمک دوستانش در میان مقامات بلندپایه در کاراکاس به ارتش انقلابی کلمبیایی-ونزوئلایی تبدیل می‌شود. فرآیندی که تاثیرات عمیقی بر سرنوشت هر دو کشور و آینده‌ی جرم و جنایت در منطقه خواهد داشت.
آمریکای لاتین خانه‌ی طیف گسترده‌ای از گروه‌های جنایتکاری است که بسیاری از آنها در سال ۲۰۱۹ یا قلمرو و حجم بازارشان را گسترش دادند، یا قدرتشان را تثبیت کردند.
فهرست ۱۰ سازمان جنایتکار قدرتمند آمریکای لاتین و حوزه‌ی فعالیت آنها (کارتل سینالوای ال‌چاپو در رتبه‌ی سوم قرار دارد)
این فهرست البته تنها شامل سازمان‌های غیردولتی-غیرقانونی این منطقه می‌شود و دولت‌هایی که جرایم سازمانیافته در بالاترین رده‌های آنها نفوذ کرده‌اند و منابع دولتی را در خدمت فعالیت‌های جنایتکارانه درآورده‌اند، در آن لحاظ نشده‌اند. دولت‌هایی مانند ونزوئلا و احتمالا هندوراس.
در دو سال گذشته وبسایت اینسایت‌کرایم روی روشی برای سنجش و مقایسه‌ی قدرت سازمان‌های جنایتکار در منطقه‌ی آمریکای لاتین کار کرده است. روشی که معیارهای اساسی آن عبارتند از:
۱- ساختار
در این معیار برتری با ارتش آزادی‌بخش ملی (ELN) است که ساختار سیاسی-نظامی‌اش توانسته در برابر حملات دولت مورد حمایت آمریکا، جناح راست سیاسی در مجلس کلمبیا و سایر گروه‌های جنایتکار این کشور، برای بیش از پنج دهه دوام بیاورد. ای‌ال‌ان (ELN) اگرچه بارها تقریبا به صورت کامل نابود شد اما دوباره سربرآورد، ساختارش را بازسازی کرد و هر بار با تقسیم‌بندی بیشتر بخش‌های مختلف ساختارش، مقاومت آن را در برابر انواع حملات ممکن افزایش داد. در این سازمان بخش‌های در حال نبرد یا ضلع جنگی (Frentes de Guerra) بدنه‌ی ساختار را تشکیل می‌دهند و اضلاع مجزا (frentes) مثل گردان‌های نظامی مستقل در شرکت‌ها و واحد‌های مجزا عمل می‌کنند.
به جز سازمان مافیایی شورشیان سابق فارک (FARC) ساختار هیچ گروه جنایتکاری نمی‌تواند با چنین ساختار شبه‌نظامی‌ای رقابت کند. ساختارهای گروه‌های خلافکاری زندان‌ها مانند پی‌سی‌سی (Primeiro Comando da Capital – PCC)، فرمان سرخ (Comando Vermelho – CV)، ام‌اس۱۳ (MS13) و باریو۱۸ (Barrio 18) اگرچه انعطاف‌پذیرند اما بسیار تکه تکه هستند و شکل‌گیری هسته‌های مختلف آنها در زندان‌ها و محفل‌های مختلف به این معنی است که بیشتر مانند شعبه‌هایی جداگانه کار می‌کنند و نه یک سازمان شکل‌گرفته حول یک مرکز. در مورد کارتل سینالوا هم اگرچه ممکن است به نظر برسد پس از دستگیری ال‌چاپو قدرت متمرکز رهبری این سازمان در اختیار اسماعیل زامبادا گارسیا (Ismael Zambada García) یا ال‌مایو (El Mayo) قرار گرفته، اما این سازمان در حقیقت فدراسیونی از بخش‌های متفاوت و عمدتا مجزا است که هر کدام اختیارات بسیار و عملکرد مستقلی دارند. (اپیزود ۰۲ چنل بی درباره‌ی زندگی و شکل‌گیری کارتل قدرتمند سینالوی ال‌چاپو است)
……………..
درباره‌ی ال‌چاپو مطلب «همه‌ی چیزهایی که می‌خواهید درباره‌ی محاکمه‌ی ال‌چاپو بدانید» را ببینید.
……………..
۲- هسته‌ی رهبری
برخی از اعضای هسته‌ی رهبری ای‌ال‌ان (ELN) که به کمیته‌ی مرکزی (Comando Central – COCE) معروف است یا از زمان پایه‌گذاری این گروه عضو بوده‌اند یا خیلی زود به آن پیوسته‌اند. این به این معنی است که این گروه دارای رهبرانی مسن با ده‌ها سال تجربه است. هیچ سازمان جنایتکار دیگری در آمریکای لاتین دارای رهبرانی تا این حد باتجربه و پایدار نیست. در کنار این با اضافه شدن گوستاو آنیبال ژیرالدو کوینچیا (Gustavo Aníbal Giraldo Quinchía) که به پابلیتو (Pablito) مشهور است، کادر رهبری ای‌ال‌ان (ELN) نیروی تازه‌ای هم گرفته. پابلیتو که خشن، خلاق و تندرو است نماینده‌ی نسل جوان‌تری از رهبران شورشی است که اگرچه به ایدئولوژی گروه پایبندند اما اجازه نمی‌دهند باورهای انقلابی‌شان محدودیتی برای پیشرفت، بازسازی یا راهبرد‌های سازمان باشد.
در میان رهبران ده گروه قدرتمند، رهبران بسیار باتجربه‌ی دیگری هم مانند ال‌مایوی کارتل سینالوا پیدا می‌شوند که فعالیت‌هایش را از دهه‌ی هشتاد میلادی و در کارتل خوارز (Juarez Cartel) آغاز کرده است و از همان زمان کسی نتوانسته او را دستگیر کند. دیارو آنتونیو اوساگا (Dairo Antonio Úsuga) یا همان اوتونیل (Otoniel) هم زندگی سازمانی‌اش را از دهه هشتاد و به عنوان یک چریک مارکسیست شروع کرد. او بعدها در مجلس کشورش به نماینده‌ای راستگرا تبدیل شد و حالا رهبر نیروهای دفاع از خود کلمبیا یا ای‌جی‌سی (Autodefensas Gaitanistas de Colombia – AGC) است.
۳- هویت
همه‌ی سازمان‌های جنایتکار به دنبال هویت، قانون یا ایدئولوژی مشخصی هستند تا با استفاده از آن به جذب نیرو بپردازند، نام و نشانی برای گروه بسازند و همچنین از وفاداری اعضا مطمئن شوند. موفق‌ترین سازمان‌های جنایتکار در تاریخ مانند مافیای سیسیل (Sicilian Mafia) یا یا‌کوزاها (Yakuza) توانسته بودند باورهایی اسطوره‌ای خلق کنند که از آنها دستورالعمل‌هایی سفت و سخت و مناسک مشخصی بدست می‌آمد.
در دل ساختار ای‌ال‌ان (ELN) مارکسیم-لنینیسم و قهرمانانی مانند فیدل کاسترو و چه‌گوارا این نقش را بازی می‌کنند. اگرچه عده‌ای تردید دارند که چطور می‌توان بین این ایدئولوژی و فعالیت‌های جنایتکارانه رابطه‌ای برقرار کرد اما به هر حال این گروه اجزایی ایدئولوژیک دارد و بیشتر اعضایش معتقدند که برای هدفی ارزشمند می‌جنگند و این تفکر انگیزه‌ای قوی و وفاداری قابل توجهی در آنها ایجاد می‌کند. گروه‌های تبه‌کاری زندان‌های السالوادور مانند ام‌اس۱۳ و باریو۱۸ هم توانسته‌اند با ایجاد یک سری رسوم برای پذیرش اعضای جدید و استفاده از خالکوبی به عنوان نشانه‌ای آشکار برای عضویت و وفاداری به گروه، به سرعت رشد کنند. اگرچه این گروه‌ها هم مجموعه قوانینی برای خود دارند اما هدف اصلی آنها مثل گروه پی‌سی‌سی برزیل و فرمان سرخ، محافظت از اعضا است. بسیاری از کارتل‌های مکزیکی هم مثل سازمان‌های مافیایی ایتالیایی تعلق عمیقی به خاستگاه جغرافیایی خود دارند، برای نمونه بیشتر عضوگیری کارتل سینالوا از استانی به همین نام انجام می‌شود که ارتباطات عمیقی در آن دارند.
۴- قدرت اقتصادی
این عامل تنها به قدرت و حجم درآمد ساختار جنایی این سازمان‌ها اشاره نمی‌کند، بلکه تنوع درآمد‌های آنها و توانایی‌شان در هضم ضربه‌های اقتصادی قابل توجه مانند ضبط محموله‌های مواد را هم شامل می‌شود. ظرفیت پول‌شویی ساختار و میزان نفوذش در بخش قانونی اقتصاد هم در همین دسته‌بندی قرار می‌گیرند. در چهار سال گذشته ای‌ال‌ان (ELN) انعطاف‌پذیری اقتصادی‌اش را افزایش داده است. این گروه که پیش‌تر تقریبا تمام درآمدش را از راه آدم‌ربایی و اخاذی بدست می‌آورد، حالا عمیقا درگیر معدن‌کاری غیرمجاز، قاچاق و تجارت مواد مخدر شده است. این سازمان از هرج‌ومرج موجود در ونزوئلا و ارتباطش با رژیم حاکم بر آن استفاده کرده است و توانسته کنترل مسیرهای اصلی منتهی به این کشور بحران‌زده را در اختیار بگیرد و در بخش املاک ونزوئلا هم سرمایه‌گذاری کند.
رشد انفجاری پی‌سی‌سی در چند سال اخیر هم از درگیر شدن هرچه بیشتر این گروه در تجارت کوکائین بدست آمده. اگرچه درآمد‌های اولیه این گروه از خرده‌فروشی مواد در زندان‌ها و سپس پخش مواد در خاستگاهش سائوپائولو بود، اما امروزه پی‌سی‌سی از بولیوی، کلمبیا و پاراگوئه کوکائین وارد می‌کند و در صادرات آن از بنادری مانند سانتوس (Santos) به کشورهای دیگر به ویژه کشورهای منطقه‌ی یورو دخیل است. کارتل سینالوا در این میان موردی استثنایی است. این کارتل توانسته بر وسوسه‌ی کارتل‌های دیگر مکزیکی برای مشارکت در آدم‌ربایی، قاچاق انسان و اخاذی غلبه کند و تمام تمرکزش را بر نقطه‌ی قوت اصلی‌اش، تجارت مواد مخدر قرار دهد.
۵- نفوذ در دولت
سازمان‌های تبه‌کاری دو ابزار اصلی دارند: خشونت و فساد. شرایط ایده‌آل برای هر گروه جنایتکار این است که دولت نه تنها کاری به فعالیت‌های آنها نداشته باشد، بلکه در عمل از آنها محافظت کند. برخلاف آفریقا که بیشتر سازمان‌های جنایتکار در درون ساختار دولتی پیوند خورده‌اند، در آمریکای لاتین بیشتر این گروه‌ها غیردولتی و بنابراین در برابر حملات دولت‌ها آسیب‌پذیرند.
مثلا در مورد ای‌ال‌ان (ELN) در کلمبیا این گروه دشمن شماره‌ی یک کشور لقب گرفته. البته در ونزوئلا ماجرا شکل دیگری دارد و در این کشور رئیس‌جمهور نیکولاس مادورو (Nicolás Maduro) این شبه‌نظامیان کلمبیایی را حامیانی برای رژیمش و سپر محافظی در طول مرز مشترک با کلمبیا می‌داند. این مسئله به ای‌ال‌ان (ELN) این اجازه را داده که هرچه بیشتر در ونزوئلا رشد کنند و با ریشه‌دواندن در اقتصاد این کشور اختیار بخش‌های بیشتر از اقتصاد مافیایی در آن را بدست بگیرند.
کارتل سینالوا برخلاف سی‌جی‌ان‌جی (CJNG) و رقبای سابقش مانند زتاس (Zetas) ترجیح داده است که تا جای ممکن به جای سرب (plomo) از نقره (plata) استفاده کند (کنایه از استفاده از پول به جای فشنگ). این روش مدل تجاری موثرتری است و نشان می‌دهد چرا زتاس به تاریخ پیوسته اما سینالوا همچنان قدرتمند است. گروه‌های خلافکار زندان‌ها طبیعتا نگاه منفی‌تری به دولت‌ها دارند اما مذاکرات صورت‌گرفته بین دولت السالوادور و گروه‌های ام‌اس۱۳ و باریو۱۸ در سال ۲۰۱۲ نشان داد که حتی خشن‌ترین گروه‌های خلافکار خیابانی هم آمادگی گفت‌وگو و سیاست‌ورزی را دارند.
۶- تهدید یا بکارگیری خشونت
خشونت و جنایت‌های سازمانیافته در آمریکای لاتین تفکیک‌ناپذیرند. در بازاری که در آن منبع قانونی برای حل اختلافات نیست، سابقه‌ی خشن یک گروه نقشی کلیدی در تجارتش بازی می‌کند. آمریکای لاتین خانه‌ی تنها ۸درصد از جمعیت جهان است اما ۳۳درصد از قتل‌های جهان در این منطقه رخ می‌دهد. یک چهارم کل قتل‌های جهان در برزیل، کلمبیا، مکزیک و ونزوئلا رخ می‌دهد.البته خشن‌ترین گروه‌های خلافکاری لزوما موفق‌ترین آنها نیستند. سه گروه ام‌اس۱۳، باریو۱۸ و سی‌جی‌ان‌جی در فهرست حاضر به خونسردی و سطح وحشتناکی از خشونت معروفند. این حقیقت اگرچه باعث می‌شود اعتبار قابل توجهی در میان جوامع خلافکاری بدست بیاورند اما همزمان آنها را به مهم‌ترین اولویت نیروهای امنیتی تبدیل کرده است.
ای‌ال‌ان (ELN) هم با خشونت بیگانه نیست، اما از آن بیشتر به عنوان ابزاری برای شورش در برابر دولت استفاده می‌کند تا در اعمال مجرمانه. این باعث می‌شود که این گروه شورشی هدف شماره‌ی یک حکومت کلمبیا باشد اما از آنجا که آنها خشونت‌ها در ونزوئلا را کنترل و محدود می‌کنند، به عنوان نیرویی شبه‌قانونی در این کشور شناخته می‌شوند.
۷- توان نظامی
توانایی اجرای قتل با خونسردی یک چیز است و توانایی اجرای عملیات پیچیده‌ی شبه‌نظامی برای حفاظت از منافع و پیشبرد اهداف تبه‌کارانه و داشتن نیروهای آموزش‌دیده‌ی مورد نیاز برای چنین فعالیت‌هایی، چیز دیگری است. گروه‌های خلافکار خیابانی آمریکایی مرکزی می‌توانند شهروندان عادی را بترسانند تا به اخاذی تن بدهند یا حتی به واحد‌های جدا افتاده‌ی پلیس حمله کنند. آنها می‌توانند از ده‌ها هزار عضوشان در السالوادور، گواتمالا و هندوراس بهره ببرند. اما ای‌ال‌ان (ELN) پیش‌تر توانسته است کل یک استان کلمبیا را کامل فلج کند، با حملات نظامی بخش‌هایی از قلمرو دولت را اشغال کند و در مراکز پلیس در بوگوتا (Bogotá) بمب‌گذاری کند. این ارتش شورشی می‌تواند ۴۰۰۰ نیروی نظامی آموزش‌دیده‌اش و هزاران نفر نیروی نزدیک به آنها را بکارگیرد. ای‌ال‌ان (ELN) می‌تواند مهمات بومی تولید کند و زرادخانه‌ای دارد که می‌تواند با بسیاری از ارتش‌های منطقه رقابت کند.
در این تحقیق تنها به ظرفیت عملیاتی گروه‌های جنایتکار توجه نشده است، بلکه تسلیحات آنها، آموزش‌های نظامی در آنها و استفاده‌ی این گروه‌ها از خشونت برای پیشبرد راهبردهایشان مورد بررسی قرار گرفته است. یکی از دلایلی که باعث شده پی‌سی‌سی در این فهرست مقام بالایی بدست بیاورد توانایی گروه در اجرای عملیات پیچیده است. سال ۲۰۱۷ پنجاه عضو این گروه توانستند با استفاده از دینامیت و اسلحه‌های تهاجمی از یک صندوق مالی پاراگوئه‌ای ۸میلیون‌دلار بدزدند و با اجرای یک حمله‌ی فریبکارانه به یک ایستگاه پلیس با استفاده از قایق‌های تندرو فرار کنند.
۸- متحدان
در شرایطی که دنیای هر روز تکه‌تکه‌ترِ فعالیت‌های جنایتکارانه هر روز بیشتر از دیروز قلمرواش را در سراسر جهان گسترش می‌دهد، اهمیتِ داشتن متحدین را نمی‌توان دست‌کم گرفت. سال‌ها از زمانی که ممکن بود کارتلی مانند مدلین (Medellín Cartel) بتواند به تنهایی کنترل صنعت تولید و پخش کوکائین در ایالات متحده را بدست بگیرد گذشته است. حالا بیشتر ساختارهای خلافکار شبکه‌هایی هستند که برای تکمیل زنجیره‌ی پیچیده‌ی تولید و توزیع در سراسر جهان و اداره‌ی پول‌های بدست آمده از این راه به هسته‌های گوناگون نسبتا مستقل وابسته‌اند. تنها راه رشد در این شرایط همکاری با سایر سازمان‌های خلافکار و مقامات دولتی فاسد است.
شگفت‌آور است که ای‌ال‌ان (ELN) به عنوان گروهی که قرار است گروهی شبه‌نظامی و ایدئولوژیک باشد، درباره‌ی همکاری و اتحاد با گروه‌های خلافکار دیگر در صورت نیاز یا کمک به دیگر شبکه‌های خلافکار رویکردی بسیار عملگرایانه داشته است. در حال حاضر این گروه می‌تواند روی اعضای سازمان مافیایی شورشیان سابق فارک، اجزایی از دولت ونزوئلا و حتی شبه جزایری از گروه‌های چپگرای منطقه برای فعالیت‌های سیاسی‌اش به عنوان متحد حساب کند. در سطح محلی ای‌ال‌ان (ELN) با ده‌ها گروه خلافکار همکاری می‌کند، از قاچاقچیان مواد «مالیات» می‌گیرد تا به محموله‌های آنها اجازه‌ی عبور از قلمرواش را بدهد و برای آزمایشگاه‌های مواد، گلخانه‌های تولید ماری‌جوانا، فرودگاه‌ها و بنادر زیردریایی غیرقانونی، خدمات حفاظتی ارایه می‌کند. تقریبا هیچ بخشی از زنجیره‌ی تولید مواد در کلمبیا نیست که ای‌ال‌ان (ELN) در نواحی تحت نفوذش نقشی در آن نداشته باشد. همین حکم در مورد معدن‌کاری غیرقانونی در کلمبیا هم صادق است.
نیروهای ای‌ال‌ان (ELN) در ساحل اقیانوس آرام با کارتل‌های مکزیکی همکاری می‌کنند تا جریان کوکائین به سمت آمریکای مرکزی دچار وقفه نشود. کارتل سینالوا هم با استفاده از شبکه‌ی پیچیده‌ای از متحدانش در ۵۴ کشور کار می‌کند. اما گروه‌هایی مانند ام‌اس۱۳ و باریو۱۸ در همکاری با دیگر بازیگران این عرصه تا این حد خوب نیستند. به همین دلیل است که بیشتر اعمال خلافکارانه‌ی آنها کاملا در سطح ملی (اخاذی و آدم‌ربایی) و نه در سطح بین‌المللی (قاچاق انسان و مواد) است که نیاز به همکاری‌های بیشتر دارد.
۹- اداره‌ی قلمرو
بیشتر اقتصاد‌های تبه‌کاری به سطحی از اداره قلمرو نیاز دارند. این قلمرو ممکن است منافذ گذر از مرز آمریکا و مکزیک یا مزارع کوکا در کلمبیا یا معادن رسوبی طلا در بخش‌هایی از آمریکای جنوبی باشد. اتفاقی نیست که خشن‌ترین شهرهای آمریکای لاتین شهرهایی هستند که بنادر خروجی محموله‌های چند تنی مواد در آنها قرار دارند. هر سازمان تبه‌کاری که بتواند این نواحی را در اختیار بگیرد، اجاره‌ی غیرقانونی پرداختی این محموله‌ها را بدست خواهد آورد. مسئله‌ی مهم دیگر در این شاخص نحوه‌ی اداره‌ی قلمرو توسط این سازمان‌هاست.
گروه‌های پیچیده‌تر شکلی از دولت موازی در قلمروشان ایجاد می‌کنند. آنها در این نواحی کارهایی را می‌کنند که معمولا در انحصار دولت‌هاست، مالیات می‌گیرند و عدالت را اجرا می‌کنند. ای‌ال‌ان (ELN) در بیشتر نقاط تحت نفوذش همین کار را می‌کند. در میان مسئولین شهری نفوذ می‌کند، هزینه‌ی تامین «حفاظت» را از افراد می‌گیرد و در دعواهای محلی قضاوت می‌کند. در بخش‌هایی از کلمبیا و ونزوئلا این نیروهای شورشی به عنوان نیروهایی مشروع دیده می‌شوند که حکمرانیِ موثرتر و مطمئن‌تری از دولت‌های مرکزی ارایه می‌دهند.
برای گروه‌های تبه‌کاری زندانی، اداره‌ی زندان که معمولا مرکز جنایت‌های سازمانیافته است، بخش مهمی از توان اجرایی و منبعی برای تامین نیروهای تازه و درآمد مالی است.
۱۰- طول عمر
سنگ محک سنجش یک گروه تبه‌کاری طول عمر آن است. اگر یک سازمان جنایتکاری قدرتمند بتواند برای سال‌ها یا در مورد بسیاری از گروه‌های این فهرست برای دهه‌ها عمر کند، این نشان‌دهنده‌ی انعطاف‌پذیری، قدرت و ظرفیت اجرایی آنهاست. در این شاخصه هم ای‌ال‌ان (ELN) از همه جلوتر است. سازمانی که سال ۱۹۶۴ تاسیس شده و امروز از هر زمان دیگری در گذشته قوی‌تر است. بیشتر گروه‌های تبه‌کاری زندانی قدرتمند به نسبت ای‌ال‌ان (ELN) بسیار جوان‌ترند. قدیمی‌ترین این گروه‌ها فرمان سرح است که در دهه هفتاد میلادی در زندان ریودوژانیرو به صورت گروهی برای محافظت از خود در میان زندانیان شکل گرفت. پی‌سی‌سی سال ۱۹۹۳ به دنیا آمد و ام‌اس۱۳ و باریو۱۸ در آمریکای مرکزی پس از اخراج وسیع خلافکارها از ایالات متحده در اوایل سال‌های دهه ۲۰۰۰ بوجود آمدند.
جدیدترین گروه این فهرست مافیای شورشیان سابق فارک است که پس از امضای توافق صلح بین فارک و دولت کلمبیا در سال ۲۰۱۶ با استفاده از تجارب شورشیان سابق متولد شد و توانست نگاه اسطوره‌ای و سیاسی فارک را به هویت و نشانه‌ای برای خودش تبدیل کند. دیگر گروه این فهرست اورابنوس (Urabeños) اگرچه در سال ۲۰۰۶ شکل گرفته است اما آنها هم بخش زیادی از نمادها و نشانه‌های پیشینیان خود یعنی گروه شبه‌نظامی نیروهای دفاع از خود کلمبیا ای‌یوسی (AUC) را به ارث برده‌اند و در نتیجه از قدرت و بلوغی بسیار بیشتر از سن کم‌شان، برخوردارند.
